Марказий Осиё умумий бозор ва умумий овозга интилмоқда

Тошкентда 14 август, пайшанба куни «Марказий Осиё — ишонч, хавфсизлик ва барқарор ривожланишнинг умумий макони» VIII Марказий Осиё экспертлар форуми ўз ишини бошлади. Тадбир президент ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институти (СМTИ) томонидан ташкил этилди.

Экспертлар форуми Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг маслаҳат учрашувлари доирасида яратилган биринчи беш томонлама форматга айланди. Биринчи мажлис 2018 йили айнан Тошкентда ўтказилган эди. Бу сафар эса, ташкил этилганидан етти йил ўтиб, биринчи марта «ички» формат доирасидан чиқди — катта мунозара столига 14 та давлатдан экспертлар, шунингдек, БМТ, ЕХҲТ ва ЕИ вакиллари ўтирди.

«Бугун биз жуда муҳим бир маррага келдик, у олдимизга минтақавий ҳамкорликни қандай давом эттириш керак? деган жуда муҳим саволни қўяди. Минтақавий интеграция йўлида қанчалик узоқка боришга тайёрмиз? Қайси устувор йўналишлар энг аввало бирлаштирилиши зарур?» — дея форумда муҳокама йўналишини белгилаб берди СМТИ директори Элдор Арипов.

Назариядан амалиётга

Бу саволларга жавоб муайян иқтисодий тўсиқларга бориб тақалади. Ариповнинг ҳисоб-китобларига кўра, минтақа ичидаги савдо умумий ҳажмнинг 8 фоиздан сал кўпроғини ташкил этади, бу мустаҳкам иқтисодий пойдевор яратиш учун жуда кам. Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг Ягона минтақавий бозорни шакллантириш, ўз молиявий инструментларини яратиш, Марказий Осиё инвестиция кенгаши ва Инновацион ривожланиш банкини ташкил этиш таклифлари шундан келиб чиққан.

Қозоғистон стратегик тадқиқотлар институти директори Жандос Шаймарданов эса, ўз навбатида, глобал бозорларга чиқиш учун умумий маркетинг стратегиясига эътибор қаратишни ва минтақанинг ягона брендини яратишни таклиф этди. Бу бренд Марказий Осиёнинг иқтисодий жозибадорлиги йўлидаги муҳим воситага айланиши мумкин.

«Бугунги кунда ҳар бир инвестор минтақанинг ўрнини ўзича талқин қилади. Кимдир бизда хомашё базасини кўради, кимдир транзит йўлагини, бошқа биров йиғиш майдони деб ҳисоблайди. Бундай тарқоқ қарашлар бизга фойда бермайди. Биз Марказий Осиёнинг динамик ва ўзаро боғланган макон сифатидаги ягона қиёфасини шакллантиришимиз зарур», — деди эксперт. Бунинг учун профессионал коммуникация стратегияси зарур — визуал услуб ва шиордан тортиб халқаро медиа кампаниягача.

Қирғизистонда эса интеграцияни тезлаштириш учун меҳнат унумдорлигини ошириш билан шуғулланиш таклиф этилмоқда. Марказий Осиё мамлакатларида унинг ўсиши зарур халқаро стандартлар — 1,5−3% даражасига етмаяпти.

«Биз тушунамизки, унумдорликни оширишда саноат, хусусан, ишлаб чиқариш ва IT-парклар муҳим роль ўйнаши мумкин. Улар унумдорликни оширишнинг инфратузилмавий платформалари ҳисобланади», — деди Қирғизистон президенти ҳузуридаги Миллий стратегик ташаббуслар институти директори ўринбосари Шумкарбек Адилбек уулу.

Тожикистон экспертлар ҳамжамияти эса учинчи мамлакатларга экспортга йўналтирилган қўшма корхоналар ташкил этишга урғу беришни таклиф этмоқда.

«Саноат ривожланиши, агросаноат мажмуаси, енгил ва озиқ-овқат саноати, шунингдек, кончилик соҳасида интеграциялашган ишлаб чиқариш занжирларини яратиш минтақавий қўшимча қийматни шакллантириш имкониятини очади», — деди Тожикистон президенти ҳузуридаги Стратегик тадқиқотлар маркази директори биринчи ўринбосари Ораз Муртазозода.

Туркманистонда янги минтақавий ҳамкорлик архитектурасининг муҳим қисми сифатида инфратузилмавий интеграция кўрилади.

«Масалан, бир қатор давлатларни боғлайдиган темир йўл тармоқлари, газ қувурлари, электр узатиш тармоқлари каби мегалойиҳалар давлатнинг алоҳида қисмларини бир бутун қилиб боғлаб туради. Бу ушбу лойиҳаларни амалга ошириш учун жуда муҳим ёрдамдир», — деб ҳисоблайди Туркманистон ТИВ ҳузуридаги халқаро муносабатлар институти стратегик тадқиқотлар илмий маркази эксперти Бекдурди Амансариев.

Ўзига хослик ва ташқи контур

Форумнинг алоҳида сессияси минтақавий ўзига хослик концепциясини шакллантиришга бағишланган илмий-амалий конференция бўлди.

«Биз чин дилдан умид қиламизки, бу муҳокамалардан сўнг бу концепция лойиҳасини мамлакатларимиз раҳбарлари имзолаши учун олиб чиқишга эришамиз», — деди Элдор Арипов. У асосий шарт сифатида «интеграциянинг қадрият пойдевори»ни айтиб ўтди, унда минтақадаги аҳоли ўзини нафақат ўз мамлакатлари фуқароси, балки умумий «Марказий Осиё уйи»нинг бир қисми сифатида ҳис этиши керак.

Шу билан бирга минтақанинг дипломатик географияси кенгаймоқда. Ўзбекистон ТИВ раҳбарининг биринчи ўринбосари Баҳромжон Алоев таъкидлашича, сўнгги йилларда «Марказий Осиё плюс» форматидаги мулоқот майдонлари сони деярли уч баробарга ошиб, 11 тага етди. Бундай минтақавийлик ташқи сиёсий шериклар томонидан ҳам қўллаб-қувватланмоқда.

«Дунёдаги вазият тобора ноаниқ ва олдиндан билиш қийин бўлиб бораётган шароитда Марказий Осиё барқарорлик ва турғун ривожланиш макони бўлиб қолмоқда. Бугун минтақа жаҳон сиёсатида ўз овози, келажак ҳақида тасаввури ва конструктив ҳамкорлик моделига эга ягона субъект сифатида намоён бўлмоқда», — деди Ўзбекистон ТИВ раҳбари биринчи ўринбосари.

Алоевнинг сўзларига кўра, форумнинг асосий вазифаси — шу йил Тошкентда ўтказилиши режалаштирилган минтақа етакчилари еттинчи маслаҳат учрашуви учун таклифлар тайёрлаш. Келишишга тайёрланаётган ҳужжатлар орасида: стратегик шериклик ва ҳар томонлама ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома, тинчлик ва ишонч зонаси тўғрисидаги келишув, шунингдек, минтақавий хавфсизлик концепцияси мавжуд.

Қизиқарлиси шундаки, форумнинг якуний қисмида жума куни «Марказий Осиё — Шимолий Европа» давра суҳбати бўлиб ўтади. Бу — ҳозиргача манфаатлари камдан-кам тўқнашган минтақалар орасида коммуникация кўпригини қуриш бўйича биринчи тажриба бўлади. Эҳтимол, Тошкентда пойдевори яратилган бу янги ташаббус кейинчалик янги мунтазам ҳамкорлик майдонига айланар.