Ўзбекистон ва Мўғулистон: прагматизм ва рамзлараро муносабат
Ўзбекистон ва Мўғулистон 1992 йил январь ойида дипломатик муносабатлар ўрнатган. Ўттиз йилдан кўпроқ вақт давомида Тошкент ва Улан Батор бир-бири учун хушмуомалалик билан узоқ қўшни бўлиб қолди. Самарқанд тарихий яқинлашув маконига айланди: 2022 йилда Шанхай ҳамкорлик ташкилоти саммитида икки мамлакат етакчилари мунтазам мулоқотларни бошлади.
Бугунги кунда Мўғулистон минтақавий форматларда тобора фаол иштирок этмоқда: ШҲТдан ташқари, у «Марказий Осиё+» форматига ҳам қизиқиш билдирмоқда.
2024 йилда Мўғулистон Тошкентда элчихонасини очди — бу шунчаки дипломатик ҳурмат белгиси эмас, балки сигнал: Марказий Осиё билан алоқалар Улан Батор учун стратегик аҳамиятга эга бўлиб, хусусан, Ўзбекистон орқали ривожланади.
Ҳалол гўшт, автомобиллар ва мис
Товар айланмаси кўлами эмас, балки ўсиш суръати билан эътиборни тортади: 2019 йилдаги 1,9 миллион доллардан 2024 йилда 20,4 миллион долларгача кўтарилган. Асосий йўналиш аграр-саноат ҳамкорлигидир. 2024 йил январидан Ўзбекистон Мўғулистондан қўй импорт қилишни бошлади. Етказиб бериш Навоий вилоятига йўналтирилган бўлиб, у ерда ҳайвонлар ҳалол гўштни экспорт қилиш мақсадида боқилмоқда. Кластерлар ривожланиб, қайта ишлаш цехлари ишга туширилмоқда. Режа 100 минг бош қўйга етишдир. Бунинг эвазига мевалар, узум, юк машиналари ва музлатгичлар экспорт қилинмоқда.
Шунга деярли бир вақтда Улан Баторда UzAuto Motors автосалони очилди, у ерда Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган автомобиллар сотилмоқда. Биринчи модель — Cobalt аллақачон мўғул харидорига етказиб берилди. Тарихан Мўғулистон Хитой ва Жанубий Корея импортига боғлиқ бўлиб келган ва Ўзбекистон техникасининг кириб келиши ҳажмдан кўра кўпроқ претседент сифатида муҳим қадам ҳисобланади. Демак, логистика қулай, маҳсулот эса етарлича рақобатбардош бўлиб қолган.
Томонлар яқин йилларда камида 5 баробар оширишга келишиб олган ҳозирча камтарона савдо баланси фонида конь-руда ҳамкорлиги мавзуси алоҳида ажралиб туради. Шу ойда Тошкентда Мўғулистоннинг Steppe Copper компанияси вакиллари билан музокаралар бўлиб ўтди. Мўғулистон — ер ости бойликлари мамлакати, Ўзбекистон — хомашёни қайта ишлаш ва экспорт қилиш бўйича компетенциялар мамлакати. Янги тузилма — Ўзбекистон хорижий геология компанияси пайдо бўлмоқда, у биринчи марта айнан Мўғулистон йўналиши билан боғлиқ ҳолда оммага эълон қилинди. Агар лойиҳа ривожланса, бу Ўзбекистоннинг ўз чегараларидан ташқарида металларни геологик қидириш билан тизимли равишда шуғулланишга бўлган биринчи уриниши бўлади.
Ҳаво кўприги ва юк коридори
Географик узоқлик — бу яққол муаммо. Пойтахтлар орасидаги масофа қарийб 5000 километрни ташкил этади. Бироқ, 2025 йил сентябрида Hunnu Air авиакомпанияси томонидан хизмат кўрсатиладиган биринчи тўғридан-тўғри Тошкент — Улан-Батор рейсини йўлга қўйиш режалаштирилмоқда.
Яна 4500 километр қуруқлик орқали — Қирғизистон ва Хитой бўйлаб ўтадиган янги юк коридори йўналиши. Биринчи синов жўнатмаси бу масофани 8 кунда босиб ўтди.
Олтой орқали ўтадиган қисмларнинг баландлиги 1,5 километргача етади. Бу шунчаки логистика эмас, балки сиёсий ирода ва муҳандислик барқарорлигининг синовидир. Муваффақиятга эришилса, бу коридор Россия ва Эрон йўналишларини четлаб ўтувчи энг муҳим йўналишга айланади.
Тарихий хотира ва тилшунослик
Ўзбекистонда ҳали ҳам мўғулча номланган аҳоли пунктларини учратиш мумкин (Дурсун, Кунакай, Сайхон, Бурлик). Ўзбек тилида «нўён»дан тортиб «даруға»гача ўнлаб мўғулча ўзлашмалар мавжуд. Қадимги миниатюрада эса Жалолиддин Мангуберди 4000 аскар билан Синд орқали сузиб кетаётгани тасвирланган. Унинг жасорати Чингизхонни ҳам қойил қолдирди: «Отанинг ҳақиқий ўғли шундай бўлиши керак,» деди у ўғилларига. Бугунги музокараларда бу иқтибос тилга олинмайди, аммо вақтларнинг рамзий алоқаси расмий меморандумлардан ёмон ишламайди.
Евроосиёнинг глобал қайта шаклланиши фонида Ўзбекистон ва Мўғулистоннинг ўзаро ҳамкорлиги тобора тасодифий эмас, балки прагматик бўлиб бормоқда. Агар ҳаммаси режадагидек кетса, бир неча йилдан сўнг транспорт, агросектор, тоғ-конь саноати ва маданий алоқалар янги ўзаро манфаатли ҳамкорликка айланиши мумкин бўлган барқарор тенденцияни шакллантиради.