БМТ нега денгизга чиқиш имкони бўлмаган давлатлар учун конференция ўтказмоқда?

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев душанба куни БМТнинг денгизга чиқиш имконияти бўлмаган ривожланаётган мамлакатлар бўйича учинчи конференциясида иштирок этиш учун Туркманистонга келди.

География тўсиқ сифатида

Конференция атрофида қурилган муаммо янги эмас: Европа (2), Африка (16), Жанубий Америка (2) ва Осиё (12) даги 32 та давлат БМТ томонидан расман landlocked developing countries (LLDC) — денгизга чиқиш йўлига эга бўлмаган ривожланаётган давлатлар деб таърифланган ҳолатда.

Уларнинг мавқеи нафақат логистика муаммоси, балки инвестиция жозибадорлиги, экспорт таркиби ва ялпи ички маҳсулот динамикасига бевосита таъсир кўрсатувчи омилдир.

Марказий Осиё минтақаси тўлиқ LLDC’дан иборат. Ўзбекистон энг ёрқин мисоллардан бири: мамлакат нафақат денгизга чиқиш имкониятига эга эмас, балки шунга ўхшаш LLDC билан ўралган — бу уни икки карра денгизга чиқиш имкониятига эга бўлмаган мамлакатга айлантиради. Бундай мамлакатдан юк халқаро денгиз портига етиб бориши учун камида иккита чегарани кесиб ўтиш керак — божхона, сертификатлаш, тарифлар ва инфратузилма фарқларини ҳисобга олган ҳолда.

Дунёда фақат иккита шундай давлат бор, иккинчиси — Лихтенштейн, аммо унинг иқтисодиёти Европа маконига киритилган ва у LLDC қаторига кирмайди.

Ҳатто қўшни давлатлар — Қозоғистон ва Туркманистоннинг Каспий денгизига чиқиши ҳам муаммони ҳал қилмайди. Каспий халқаро таърифларга кўра, океанга чиқиш йўлига эга бўлмаган ички континентал сув ҳавзаси ҳисобланади. Бу тўлиқ денгиз транзити имкониятини шубҳа остига қўяди.

LLDC ривожланишига нима тўсқинлик қилади?

БМТ маълумотларига кўра, LLDC’нинг асосий муаммолари тўртта банддан иборат:

• транзит божлари ва логистика билан боғлиқ юқори савдо харажатлари;
• кўпинча барқарор ва олдиндан айтиб бўладиган киришни кафолатламайдиган транзитор мамлакатларга қарамлик;
• глобал таъминот занжирларига заиф интеграция;
• инфратузилмавий ва институтсионал чекловлар.

Аслида, LLDC мамлакатлари глобаллашувнинг асосий драйвери — денгиз савдосидан маҳрум. БМТ маълумотларига кўра, денгиз йўллари жаҳон савдо айланмасининг 80 фоизгача қисмини таъминлайди. Ушбу йўналишлардан узилиб қолган мамлакатлар учун ҳар бир тонна юк қимматлашади, ҳар бир транзит ҳафтаси муҳимроқ бўлади.

БМТ конференциялари

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ҳар ўн йилда LLDC учун алоҳида форумни йиғиб, ҳеч бўлмаганда географик йўқотишларни қандай камайтиришни муҳокама қилади. Биринчи конференция 2003 йил август ойида Олмаотада бўлиб ўтди. Унинг якунлари бўйича Олмаота ҳаракат дастури имзоланди, унда биринчи марта бундай давлатларни халқаро қўллаб-қувватлаш йўналишлари белгиланди, жумладан, уларнинг иқтисодий ривожланишига кўмаклашиш, самарали транзит транспорт тизимларини яратиш, денгизга эркин чиқиш ҳуқуқини тан олиш.

2014 йил декабрь ойида Венада бўлиб ўтган иккинчи конференция якунлари бўйича LLDC учун қуйидаги олтита устувор йўналишни ўз ичига олган 2014−2024 йилларга мўлжалланган Вена ҳаракат дастури қабул қилинди:

• Транзит ташишлар соҳасидаги сиёсат;
• инфратузилмани ривожлантириш;
• савдо ва савдони ривожлантиришга кўмаклашиш;
• минтақавий интеграция ва ҳамкорлик;
• иқтисодиётни таркибий қайта қуриш;
• амалга ошириш воситалари.

5−8 август кунлари Туркманистоннинг Каспий денгизи соҳилидаги «Аваза» миллий сайёҳлик зонасида бўлиб ўтадиган конференция учинчи анжуман бўлади.

Форум БМТ Бош котиби Антониу Гутерриш, хорижий давлатлар ва ҳукуматлар, халқаро ва минтақавий ташкилотлар раҳбарлари иштирокида ташкил этилди. Конференцияда LLDC учун янги ўн йиллик режалаштириш уфқига эга бўлган Авазин ҳаракат дастури қабул қилиниши кутилмоқда.