Ўзбекистон ва Озарбайжон: ўзгаришлар даврида иттифоқчилар
Ниятдан амалиётга
Икки давлатнинг биринчи раҳбарлари — Ислом Каримов ва Ҳайдар Алиев 1996 йилда учрашган эди. Ўшанда имзоланган дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги битим кўпроқ рамзий аҳамиятга эга эди. Ҳужжат дипломатик асосларни яратди, бироқ бу кўпроқ собиқ Совет Иттифоқидан кейинги умумий ноаниқлик шароитида хайрихоҳликни мустаҳкамлаш эди.
Кейинги босқич — Илҳом Алиев билан — хавфсизлик ва минтақавий мувозанат мавзусининг пайдо бўлиши билан ажралиб турди. Айниқса, Мирзиёевнинг 2019 йилда Бокуга, Туркий кенгаш саммитига ташрифи муҳим аҳамиятга эга бўлди. Учрашув нафақат кўп томонлама платформа доирасида бўлиб ўтди, балки ўзаро ҳамкорликнинг аниқ йўналишлари муҳокама қилинди. Ўшандан бери икки томонлама кун тартиби иқтисодий, гуманитар ва ҳарбий-техник мазмун билан бойиди.
Илҳом Алиевнинг 2022 йил ёзида Тошкентга ташрифи принципиал аҳамиятга эга бўлди. Ўшанда ҳамкорликнинг 40 га яқин йўналишини қамраб олган фундаментал ҳужжат — Стратегик шерикликни чуқурлаштириш тўғрисидаги декларация имзоланган эди. Ўзбекистон пойтахтида Ҳайдар Алиев номидаги кўча ва ёдгорлик хиёбонининг очилиши ҳам рамзий маънога эга бўлди.
Кейинги қадам — Олий давлатлараро кенгашни ташкил этиш бўлиб, унинг йиғилиши биринчи марта 2024 йил август ойида Тошкентда бўлиб ўтди. Шу билан бирга, Алиевнинг Ўзбекистонга ташрифи чоғида Иттифоқчилик муносабатлари тўғрисидаги шартнома имзоланиб, икки томонлама муносабатларнинг янги вектори ҳуқуқий ва сиёсий жиҳатдан қайд этилди. МДҲ, ТДТ ва ИҲТ доирасидаги фаоллик, БРИКС каби тузилмаларда биргаликда иштирок этиш масаласи Боку ва Тошкент ташқи доирада ҳам бир-бирини иттифоқчи сифатида кўраётганидан далолат беради.
Пул, логистика, автомобиллар
2025 йил бошидан буён мамлакатлар ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 40 фоизга ошди. Ҳозирча рақамлар нисбатан камтарона бўлиб қолмоқда — 200 миллион доллардан сал кўпроқ, аммо 2030 йилга бориб миллиардга етишни режалаштирмоқда.
Ўзбекистон-Озарбайжон инвестиция жамғармаси фаолият юритмоқда, у орқали 360 миллион доллардан ортиқ лойиҳалар молиялаштирилди. Тошкент шаҳрида турар жой мажмуалари, Қашқадарёда туризм объектлари, логистика узеллари ва ишлаб чиқариш қувватлари барпо этилиши шулар жумласидан.
Chevrolet автомобилларининг Ҳожиқабулда йиғилиши алоҳида ҳикоя. 9 мингга яқин машина аллақачон конвеэрдан чиққан. Иккинчи завод қуриш режаси пайдо бўлди. Бу нафақат экспорт, балки минтақавий талабга мос ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш ҳамдир.
Транспорт йўлакларини ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Тошкент Боку инфратузилмасидан фойдаланган ҳолда ўз йўналишларини транскаспий йўналишига тобора фаол интеграция қилмоқда. Биргина 2022 йилда Ўзбекистон юкларини Озарбайжон орқали ташиш ҳажми 2 баробарга ошди.
Гап қўшма логистика компаниялари, омборхона хаблари ташкил этиш, темир йўл йўналишларини боғлаш ҳақида бормоқда. Буларнинг барчаси кенгроқ контекстга — глобал логистика беқарорлиги шароитида Ўзбекистоннинг денгизга чиқиш йўлларини излаши ва экспорт йўналишларини диверсификация қилишига тўғри келади.
Умумий энергетика ва «яшил» йўлак
Бундан ташқари, энергетика соҳасида углеводородлар бўйича ҳам ҳамкорлик ривожланмоқда: SOCAR ва «Ўзбекнефтгаз» бир-бирининг лойиҳаларида иштирок этмоқда. Тошкент учун бу қазиб олишда ҳамкорлар ва технологияларни диверсификация қилиш йўлидаги яна бир қадамдир.
Маданият ва рамзлар
Гуманитар кун тартиби ҳам четда қолмаяпти. 2023 йилда Қорабоғда — Фузулий шаҳрида Ўзбекистон томонидан қурилган мактаб очилди.
Маданий ўхшашликлар — Навоий ва Низомийнинг «Хамса»сидан тортиб Бокудаги Бухоро карвонсаройлари ва Самарқанддаги Озарбайжон тарихи учун эсда қоларли жойларгача — яқинлашувни намойиш этиш учун мунтазам равишда янграб туради. ID карталар бўйича ўзаро саёҳатларни жорий этиш бўйича музокаралар ва маданий дастурлар алмашинувини ҳам шулар жумласига киритиш мумкин.
Тарихий хотира бу ерда хотира сифатида эмас, балки ресурс сифатида ишлайди: Буюк Ипак йўли, умумий исломий анъаналар, ўхшаш гастрономик ва маиший тартиблар. Ҳатто палов ҳам рамзга айланмоқда — шу маънодаки, Озарбайжон ва Ўзбекистондаги умумий зиёфат аллақачон ўзаро тушуниш метафорасига айланган.
Шавкат Мирзиёевнинг Бокуга бўлажак ташрифи янги битимлар имзоланиши билан бирга кечади. Бироқ, афтидан, асосий вазифа аллақачон мавжуд бўлган ҳамкорлик механизмларини чуқурлаштириш бўлади. Ўзбекистон ва Озарбайжон яхши қўшничилик муносабатларини мустаҳкамлашда давом этмоқда ва ҳақиқий иттифоқчи бўлишга интилмоқда.