«Бугун бирдамлик ҳар қачонгидан зарур» — ЮНЕСКО раҳбари Одри Азуле
Бу ҳақда 30 октябрь куни Самарқандда бўлиб ўтган Бош конференциянинг 43-сессияси очилишида ЮНЕСКО бош директори Одри Азуле маълум қилди. У ўз фаолиятини якунлар экан (Самарқанд сессиясида Мисрнинг туризм ва қадимий мерос собиқ вазири Холид ал-Анани ЮНЕСКОнинг янги раҳбари этиб тасдиқланади), ташкилотнинг ўтган йиллардаги фаолияти натижалари билан ўртоқлашди.
Одри Азуленинг таъкидлашича, ЮНЕСКО аъзо давлатлар илтимосига кўра сиёсий кескинликни камайтиришга ёрдам бериш орқали воситачи функциясини ҳам бажармоқда. Бош директорнинг эътироф этишича, сиёсий кескинликлар тез-тез ташкилот фаолиятини фалаж қилган ва унга бўлган ишончни сусайтирган. Ёзда АҚШ ташкилотдан иккинчи марта чиқишини эълон қилди.
«Бугун иқлим ўзгариши, қуролли можароларнинг кучайиши, технологик ўзгаришларнинг мисли кўрилмаган тезлашиши ва табиий офатларга қарши курашиш учун бирдамлик ҳар қачонгидан ҳам зарур», — деди у.
Амалий ишларни кучайтириш
Одри Азуленинг сўзларига кўра, саккиз йил ичида ташкилот ўз ресурсларини қарийб 800 миллион долларга оширган — 82 фоиздан кўпроқ. Ушбу ўсишнинг катта қисми ихтиёрий бадаллар ҳисобига тўғри келди, у деярли уч баравар кўпайган.
ЮНЕСКО жойларда фаол ишларга қайтган ҳолда ўз ташаббусларини фаол амалга оширишни ҳам кучайтирди.
Энг йирик лойиҳалардан бири Ироқдаги Мосулни кенг миқёсда қайта қуриш операцияси бўлди. Уни амалга ошириш учун 115 млн доллар ажратилди. Маблағлар эски шаҳарни, унинг тарихий кварталларини ва ёдгорликларини: ал-Нурий масжиди, ат-Таҳир черкови ва ас-Саа монастирини тиклашга сарфланган.
«Шаҳарга болалар кулгиси қайтди. Бу Ироқ ва халқаро ҳамжамиятнинг қоронғулик ва зўравонлик устидан қозонган ғалабаси», — деди Одри Азуле. Октябрь ойида ЮНЕСКО Эрбил қалъасини тиклаш бўйича ҳам шартнома имзолади.
Умумий таълим ва маданият тараққиётнинг асоси сифатида
Ташкилот таълим бўйича глобал муҳокамаларда ўз ролини кучайтирди. Бош конференциянинг 2023 йилдаги бундан аввалги сессиясида Тинчлик руҳидаги таълим бўйича янги тавсиянома тасдиқланган.
«Агар тинчлик ва уруш қаердадир туғиладиган бўлса, бу, биринчи навбатда, мактаб дарсликларидан бошланади», — деб таъкидлади Одри Азуле. Янги тавсиялар тинч-тотув яшаш асосларини, жумладан, Яқин Шарқда мустаҳкамлашга қаратилган.
COVID — 19 пандемиясининг авжида, бутун дунё бўйлаб мактаблар ёпилган вақтда ЮНЕСКО миллионлаб талабалар ўқишни давом эттиришини таъминлаб, Бутунжаҳон таълим коалициясини тузганди.
Шу билан бирга, ЮНЕСКО ирқчилик ва антисемитизмга қарши кураш дастурларини бошлаган ва бу муросасизлик шаклларининг қайта тикланишига қарши курашган.
«Биз биргаликда ирқчилик ва антисемитизмга қарши кураш дастурларини ишлаб чиқдик, бу ҳалокатли офатнинг мисли кўрилмаган қайта тикланиши бизнинг жамоавий сафарбарлигимизни талаб қилмоқда», — деди бош директор.
Умумий таълим, айниқса, хавф остида бўлган мамлакатларда ташкилотнинг энг устувор йўналишилигича қолмоқда. Хусусан, Толибон аёллар ва қизларнинг таълим олиш имкониятини чеклашда давом этаётган Афғонистонда ЮНЕСКО ҳар бир инсоннинг таълим олиш ҳуқуқини талаб қилмоқда. Ташкилот бюджетининг қарийб 20 фоизи ҳозирда гендер тенглигини тарғиб қилишга ажратилган.
Маданиятга ҳам бирдек эътибор қаратилмоқда. Охирги саккиз йил ичида 80 та давлат ЮНЕСКОнинг маданий конвенцияларини ратификация қилган. Бу, Одри Азуленинг сўзларига кўра, маданият ҳашамат эмас, балки Украинадан тортиб Ямангача бўлган зиддиятли вазиятларда ҳам барқарор ривожланиш пойдевори эканини англаш кучайиб бораётганини кўрсатади.
ЮНЕСКО 50 дан ортиқ маданий бойликларни ўз мамлакатларига қайтаришга ёрдам берди. Шу билан бирга, ташкилот раҳбарининг таъкидлашича, ҳали кўп иш қилиш керак: тарихий хотирани тиклаш, илмий изланишларни қўллаб-қувватлаш, бир вақтлар олиб қўйилган мероснинг бир қисмини халқларга қайтариш.
ЮНЕСКО Африкага алоҳида эътибор қаратади, бу минтақа ташкилот томонидан стратегик устувор деб эълон қилинган. Охирги саккиз йил ичида ривожланаётган Африка мамлакатларига қаратилган дастурларни молиялаштириш 4 баробарга ошди. Бу сиёсат 19 та янги объектнинг Жаҳон мероси рўйхатига киритилишига, 6 та объектнинг Номоддий маданий мерос рўйхатидан чиқарилишига ва 37 та элементнинг Номоддий маданий мерос рўйхатига қўшилишига олиб келди.
ЮНЕСКО ёшларга алоҳида эътибор бермоқда. Ташкилот раҳбарининг сўзларига кўра, айнан ёш авлод дунёга алоқаларни тиклаш зарурлигини эслатади: рақамли асрдаги одамлар ўртасида ҳам, одамлар ва сайёра ўртасида ҳам.
Иқлим ўзгариши
Яқинлашиб келаётган БМТнинг СОР30 иқлим конференциясининг асосий мавзуси табиат ва маданият ўртасидаги муносабатлар бўлади, деди Одри Азуле.
«Ушбу бузилган мувозанатни тиклашга шошилинч эҳтиёж бор, чунки иқлим ўзгариши сайёрамизнинг тобора кенгроқ ва катта ҳудудларини вайрон қилмоқда», — таъкидлади ЮНЕСКО раҳбари.
У яқинда ўз яқин тарихидаги энг кучли довулни бошдан кечирган Кариб денгизи минтақаси аҳолиси ва кучли ёмғирлар Жаҳон мероси объекти бўлган Хойан шаҳрига зарар етказган Вьетнам билан бирдамлигини билдирди.
Сўнгги саккиз йил ичида ЮНЕСКО атроф-муҳитни муҳофаза қилиш учун муҳофаза қилинадиган ҳудудлар майдонини учдан бир қисмга оширди. Биосфера резерватлари, геопарклар ва Жаҳон мероси объектлари ҳаётнинг янада барқарор шаклларини ривожлантирмоқда. Бу жараёнда маҳаллий халқлар фаол иштирок этади; уларнинг билим ва анъаналари, Одри Азуленинг таъкидлашича, уларни табиий мероснинг асосий сақловчиларига айлантиради.
Сифатли маълумотларга кириш
Унинг қайд этишича, иқлим ўзгаришига ва биосферанинг йўқ қилинишига қарши кураш эркин ва масъулиятли журналистикасиз мумкин эмас.
Ташкилот Бразилия ва БМТ билан ҳамкорликда тузилган фонд орқали атроф-муҳитга оид маълумотларнинг ишончлилигини мустаҳкамлаш устида иш олиб боради. Жамғарманинг ҳамкорлик лойиҳалари бўйича биринчи танлови натижалари СОР30 конференциясида тақдим этилади.
Одри Азуленинг таъкидлашича, сифатли маълумотларга универсал киришни таъминлаш ЮНЕСКОнинг асосий миссияларидан бири ва инсон ҳуқуқларининг асосий элементи бўлиб қолмоқда.
Ушбу иш доирасида 150 та давлатдан 36 минг адлия ва 12 500 дан ортиқ ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари ахборот эркинлиги, журналистлар хавфсизлиги ва уларга қарши жиноятлар бўйича одил судлов бўйича тренингдан ўтказилган.
Технологияни инсоният манфаати учун ишлаб чиқиш
Одри Азуленинг айтишича, ташкилот технологиянинг жадал ривожланишини инсоният манфаати учун қандай йўналтириш бўйича ҳам тавсиялар ишлаб чиқмоқда.
Шу муносабат билан ЮНЕСКО Сербия билан биргаликда медиа ва ахборот саводхонлиги бўйича янги ўқув дастурини ишлаб чиққан. Азуленинг сўзларига кўра, асосий ҳужжатлардан бири сунъий интеллект этикаси бўйича 2021 йилда — генератив СИ кенг тарқалишидан олдин қабул қилинган тавсиянома бўлади. Одри Азуленинг маълум қилишича, у ушбу соҳани тартибга солувчи ягона глобал норматив ҳужжатлигича қолмоқда.
Одри Азуле нейротехнологиянинг ахлоқий масалаларига бағишланган биринчи халқаро стандарт Самарқанддаги конференцияда муҳокама учун тақдим этилишини маълум қилди. У фикр эркинлиги, ақлий яхлитлик ва шахсий маълумотларни ҳимоя қилишга қаратилган.