Термиздан Жанубий денгизларгача: Ўзбекистон Афғонистонни минтақавий ҳамкорликка қўшиш ниятида
Форум Ўзбекистон президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институти (СМТИ), Ташқи ишлар вазирлиги ва Савдо-саноат палатаси ҳамкорлигида ташкил этилди.
Уч кунлик учрашувларда Марказий ва Жанубий Осиё, Европа, МДҲ, Осиё ва Яқин Шарқдан 200 га яқин иштирокчи қатнашди. Ўзбекистон ҳукумати минтақавий ҳамкорлик ҳукуматининг сиёсий тан олинмаган мақомига қарамай, Афғонистон халқаро иқтисодиётга қўшилиши мумкин бўлган форматга айланишига умид қилмоқда.
Марказий Осиё давлатлари юқори даражадаги иштирокини таъминлади: делегациялар ташқи ишлар вазирлари ўринбосарлари даражасида етиб келди, бу эса Афғонистон кун тартибига минтақавий манфаатдорлик жиддийлигини намойиш этди.
Жанубий Осиё иштирокчилари камтарона бўлди, асосан онлайн ёки элчихоналар орқали. Кузатувчиларга кўра, бунга минтақадаги икки муҳим куч — Ҳиндистон ва Покистон ўртасидаги муносабатлар ёмонлашгани сабаб бўлиши мумкин, улар ҳозирда икки томонлама келишувга эътибор қаратган.
«Марказий Осиёда Жанубий Осиё билан ҳамкорликни чуқурлаштириш бўйича мустаҳкам консенсус юзага келди», — деди СМТИ директори Элдор Арипов форумнинг очилишида CАSА — 1000, ТАПҲ ва Трансафғон йўлаги лойиҳаларида эришилаётган ютуқларга тўхталиб. Унинг сўзларига кўра, ҳудудлар ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 5 миллиард доллардан ошганига қарамай, у ҳали ҳам салоҳиятга мос келмайди.
Гап икки минтақа ўртасидаги яқинроқ транспорт ва энергетика алоқалари ҳақида бормоқда. Ўзбекистон ташқи ишлар вазирининг биринчи ўринбосари Бахромжон Алоев инфратузилма лойиҳаларини, биринчи навбатда, Термиздан Жанубий денгизларгача бўлган Трансафғон темирйўлини амалга ошириш зарурлигини таъкидлади. Унинг фикрича, янги автомагистрал «кенг макроминтақанинг савдо-иқтисодий ландшафтини ўзгартиришга, Марказий ва Жанубий Осиёга савдо ва инвестицияларнинг ўзаро ўсиши учун янги ҳаракатлантирувчи воситани тақдим этишга қодир» ва қарийб икки миллиард долларлик умумий бозорни шакллантиришга йўл очиб беради.
Кобулдан келган меҳмонларнинг иштирокига ҳам алоҳида эътибор қаратилди. «Афғонистон барча минтақавий ташаббусларда, жумладан, транспорт, инфратузилма, электр узатиш, савдо, таълим, иқлим ўзгариши ва барқарор ривожланишда фаол иштирок этишга тайёр», — деди ислом амирлиги ташқи ишлар вазири ўринбосари Муҳаммад Наим Вардак. У халқаро ҳамжамиятни Афғонистонга «ишончли ҳамкор» сифатида қарашга ва мамлакат иқтисодиётига сармоя киритишни рағбатлантиришга чақирди.
Бироқ халқаро ўйинчилар ҳозирча захирада қолмоқда. «АҚШнинг ўз гуманитар дастурларини молиялаштиришни тўхтатиш ҳақидаги қарорининг ўзи [Афғонистонга кўрсатилаётган ёрдамни] деярли 30 фоизга камайтирди, бу аллақачон сезиларли қийинчиликларни келтириб чиқарди», — деди БМТ бош котибининг Афғонистон бўйича махсус вакили Роза Отунбаева.
Унинг фикрича, муваффақиятли иқтисодий интеграциянинг асосий шарти хавфсизлик масаласи бўлиб қолмоқда. Роза Отунбаева Афғонистонни минтақавий коллектив хавфсизлик механизмларига киритишни таклиф қилди. «Минтақа давлатлари ва Афғонистон хавфсизлик кучлари ўртасида мунтазам мулоқотларсиз хавфсизлик соҳасида барқарорликни таъминлаш мумкин эмас», — деб ҳисоблайди БМТ махсус вакили.
Мулоқот иштирокчиларининг фикрича, ҳозирги вазиятда Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги ҳамкорлик — «Афғонистон билан ишлашда кўзга кўринадиган омил». Шу тариқа Ўзбекистон Афғонистон кун тартибини «минтақалаштириш» ғоясини илгари суришда давом этмоқда. Тошкент Афғонистоннинг қўшнилари ва минтақавий ташкилотлар уни ижтимоий-иқтисодий соҳадаги қўшма лойиҳаларга жалб қилиш ролини ўз зиммасига олишига умид қилмоқда, бошқа халқаро ўйинчилар эса Кобулга нисбатан эҳтиёткорона муносабатда.