ШҲТ саммитида Марказий Осиё давлатлари президентлари қандай устувор йўналишларни санаб ўтди?
Gazeta Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев томонидан асосий саммитда ҳам, «ШҲТ плюс» учрашувида ҳам илгари сурилган ташаббуслар ҳақида ёзди. У, жумладан, ШҲТни янада кенгайтириш, унинг халқаро майдондаги овозини кучайтириш, шунингдек, ишонч, хавфсизлик ва иқтисодий ҳамкорликни таъминлашнинг янги механизмларини жорий этишни қўллаб-қувватлади.
Хўш, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон президентлари қандай ташаббуслар билан чиқди?
Қозоғистон
Жаҳондаги тартиб. Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Тоқаев ШҲТга аъзо давлатлар раҳбарлари саммитида халқаро бирдамлик рамзи сифатида «Шанхай руҳи»ни мустаҳкамлаш зарурлигини таъкидлади. Унинг сўзларига кўра, ШҲТ сиёсий ҳамкорлик, ўзаро ишонч ва цивилизациялараро мулоқотни мустаҳкамлаш платформасига айланиши керак. У Қозоғистон, Россия, Хитой ва Мўғулистонни бирлаштирган Евроосиё минтақаси салоҳиятидан фойдаланиш бўйича янги ташаббусни илгари сурди.
«ШҲТ плюс» саммитида Тоқаев халқаро хавфсизлик масалаларига эътибор қаратди. Унинг таъкидлашича, биргаликдаги саъй-ҳаракатлар билан қуролли можароларнинг «ортга қайтмас нуқта»га етишига йўл қўймаслик керак, деб хабар бермоқда унинг матбуот хизмати. Қозоғистон раҳбари ҳозирги геосиёсий воқеликда БМТни универсал ва мустақил ташкилот сифатида қўллаб-қувватлаш зарурлигини таъкидлади.
Таҳдидларга қарши кураш. Қозоғистон президенти терроризм, сепаратизм ва диний экстремизмга қарши курашда биргаликда ҳаракат қилиш муҳимлигини таъкидлади. У халқаро наркотрафик, ноқонуний миграция, кибержиноятчиликка қарши курашиш зарурлигини кўрсатиб, ушбу хавфсизликка таҳдид ва хатарларга қарши курашиш бўйича ШҲТнинг тўртта марказини таъсис этишни қўллаб-қувватлади.
Иқтисодиёт. Қосим-Жомарт Тоқаев ШҲТ Тараққиёт банкининг ташкил этилишини қўллаб-қувватлади ва уни бирлашмага аъзо мамлакатлар иқтисодиётини ривожлантиришга қаратилган фойдали молиявий институт деб атади. У Остона халқаро молия маркази негизида истиқболли инвестиция лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш, юридик, консалтинг ва молия компаниялари фаолиятини бирлаштириш бўйича ШҲТ офисини ташкил этиш таклифини билдирди.
Транспортнинг ўзаро боғлиқлиги. Қосим-Жомарт Тоқаев «Бир макон, бир йўл» мегалойиҳаси ҳамда «Шимол — Жануб» ва «Ўрта коридор» транспорт коридорлари салоҳиятини қайд этди.
Экология. Тоқаев Каспий денгизи билан боғлиқ вазиятга эътибор қаратиб, мавзуни «жуда нозик, аммо жиддий» деб атади. У вазият экологик фалокатга яқинлашаётганини айтди ва Остонада ШҲТ шафелигида Сув муаммоларини таҳлил қилиш марказини ташкил этишни таклиф қилди, шунингдек, у ерда 2026 йил апрель ойида БМТ билан ҳамкорликда Минтақавий экологик саммитни ўтказиш режаларини баён этди.
Афғонистон. Қозоғистон президенти ШҲТ давлатларини Афғонистонга гуманитар ва техник ёрдам кўрсатишни давом эттиришга чақирди ҳамда Қозоғистон ҳам ушбу мамлакатда бир қатор инфратузилма ва логистика лойиҳаларини қуришга киришганини қўшимча қилди.
Сунъий интеллект. Тоқаев сунъий интеллект технологиялари учун умумий қоидалар ва ахлоқий стандартларни ишлаб чиқиш муҳимлигини таъкидлаб, бош қароргоҳи Шанхайда жойлашган Сунъий интеллект соҳасида ҳамкорлик бўйича глобал ташкилот ташкил этилишини қўллаб-қувватлади. Шунингдек, у иштирокчи мамлакатларда мунтазам равишда ўтказилиши мумкин бўлган ШҲТнинг сунъий интеллект бўйича экспертлар форумини таъсис этишни таклиф қилди ва бундай тадбирни Остонада Digital Bridge форуми доирасида ташкил этишга тайёрлигини билдирди.
Қирғизистон
Қирғизистон президенти Садир Жапаров ШҲТ Давлат раҳбарлари кенгаши йиғилишида ташкилот БМТнинг марказий роли остида халқаро ҳуқуққа асосланган дунё тартибини изчил ҳимоя қилишини таъкидлади.
Жиноятчиликка қарши кураш. Президент мамлакат ташаббуси билан Бишкек шаҳрида ташкил этилаётган Трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши курашиш маркази ноқонуний фаолиятга қарши умумий курашга салмоқли ҳисса қўшишини таъкидлади.
Молиявий механизмлар. Садир Жапаров самарали молиявий механизмни таъсис этиш, жумладан, ШҲТ Тараққиёт банки, Тараққиёт жамғармаси ва Инвестиция жамғармасини ташкил этиш масаласини тезроқ ҳал қилишни таклиф этди.
Иқлим ўзгариши. ШҲТ мамлакатларининг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари иқлим ўзгариши оқибатларига қарши курашиш учун муҳимдир, деди Қирғизистон президенти. У қўшма лойиҳаларни кўпайтириш орқали иқлим ўзгаришига қарши курашиш ва «яшил» иқтисодиёт соҳасидаги ҳамкорликни фаоллаштиришни таклиф қилди.
Маданият. Садир Жапаров ШҲТ Ёшлар рақамли форумини ўтказишни таклиф қилди ва келгуси йилда Қирғизистоннинг ШҲТга раислиги даврида Чўлпонота шаҳри ШҲТнинг туризм ва маданият пойтахти бўлишини билдирди. Шунингдек, у маданий ва спорт делегацияларини 2026 йилнинг кузида мамлакатда бўлиб ўтадиган навбатдаги Бутунжаҳон кўчманчилар ўйинларида иштирок этишга таклиф қилди.
Тожикистон
Хавфсизлик. Тожикистон президенти Эмомали Раҳмон таҳдидларга қарши курашиш бўйича кўп томонлама ҳамкорликни кенгайтириш мақсадида «Терроризмга қарши кураш бўйича Душанбе процесси» илгари сурилаётганини таъкидлади.
Эмомали Раҳмон ШҲТнинг Наркотикларга қарши кураш маркази ва Ташкилотга аъзо давлатларнинг хавфсизликка таҳдид ва хатарларга қарши курашиш бўйича универсал марказини ташкил этиш тўғрисида имзоланган битимлар ушбу соҳаларда ҳамкорликнинг янги истиқболларини очишини таъкидлади.
«Музокаралар ва мулоқот — барча инқирозлар ва можароларни ҳал қилишнинг ягона йўлидир», — дея таъкидлади у.
Тожикистон президенти Яқин Шарқ ва уруш кетаётган бошқа мамлакатлардаги мураккаб вазиятни ҳал этишда ўз давлатининг қатъий позициясини тасдиқлади.
Экология. Эмомали Раҳмон мамлакатнинг глобал ташаббуслари, жумладан, ичимлик суви ва музликларни ҳимоя қилиш билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилиш борасидаги ташаббусларини эслатиб, «Тожикистон 20 йилдан ортиқ вақт давомида сув ресурслари, иқлим ва барқарор ривожланиш билан боғлиқ глобал масалаларни илгари суриб келмоқда, жумладан, „Душанбе сув процесси“ ва „Душанбе музликларни ҳимоя қилиш процесси“ халқаро платформаларини ривожлантирмоқда», деб таъкидлади.
Мамлакат, шунингдек, БМТ Бош ассамблеясининг «Келажак авлодлар учун тинчликни мустаҳкамлаш ўн йиллиги»ни эълон қилиш тўғрисидаги махсус резолюциясини қабул қилиш ташаббуси билан чиқди.
Туризм. Тожикистон раҳбари форум иштирокчиларини туризм, айниқса, экологик, альпинизм ва даволаш йўналишларида кенг ҳамкорлик қилишга чақирди.
Туркманистон
Туркманистон президенти Сердар Бердимуҳамедов ШҲТ саммитида фахрий меҳмон сифатида сўзга чиқиб, ҳамкорликнинг муҳим йўналишларини кўрсатиб ўтди.
Халқаро муносабатлар. Президент ШҲТнинг адолатли ва мувозанатли дунё тузилмасини яратишдаги ролини қайд этди.
«Биз ШҲТнинг халқаро ва минтақавий барқарорликни мустаҳкамлаш, давлатлараро ҳамкорлик ва мураккаб масалаларни ҳал қилиш асоси сифатида сиёсий-дипломатик мулоқот учун шароит яратиш борасидаги ёндашувларини қўллаб-қувватлаймиз», — деди у.
Туркманистоннинг бетарафлиги. Сердар Бердимуҳамедов ШҲТга аъзо давлатлар Туркманистоннинг ташқи сиёсий курсини, жумладан, бетарафлигини қўллаб-қувватлашини таъкидлаб, юқори даражадаги делегацияларни 12 декабрь куни Ашхободда бетарафликнинг 30 йиллигини нишонлашга таклиф қилди.
Иқтисодиёт. Бердимуҳамедов транспорт, логистика, алоқа, энергетика, савдо ва саноат соҳаларини ҳамкорликнинг устувор йўналишлари сифатида қайд этиб, «Шарқ-Ғарб» ва «Шимол-Жануб» йўналишлари бўйича логистика магистралларини яратиш имкониятларини эълон қилди, шунингдек, Транскаспий ва Каспий транспорт йўналишларининг муҳимлигини таъкидлади.
«Саъй-ҳаракат ва имкониятларни бирлаштириш, сиёсий, дипломатик ва иқтисодий воситаларни сафарбар этиш нафақат ҳамкорлигимизни ривожлантиришда сифат жиҳатидан янги босқични бошлаб беради, балки йирик ва жадал ривожланаётган иқтисодий зоналар — Осиё-Тинч океани минтақаси, Марказий ва Жанубий Осиё, Россия, Яқин ва Ўрта Шарқни ўз ичига олган Тинч океанидан Болтиқ денгизигача бўлган ягона геоиқтисодий маконни шакллантириш учун шароит яратади», — деди у.
Туркманистон раҳбари Туркманбоши халқаро денгиз порти салоҳиятидан ШҲТ манфаатлари йўлида фойдаланишни таклиф қилди ва кемасозлик соҳасидаги ҳамкорлик ўзаро манфаатли бўлишини таъкидлади.
Энергетика ва саноат. Туркманистон ШҲТ мамлакатларига табиий газ ва электр энергияси экспорти ҳажмини оширишга тайёр, деди Сердар Бердимуҳамедов. У ўзининг мамлакати саноат кооперацияси стратегиясини амалга оширишда иштирок этишга тайёрлигини билдирди.
Транспорт. «Мамлакатимиз ҳамкорлар билан биргаликда Афғонистонга чиқадиган темирйўллар қуриш ташаббусини илгари сурди. Бундан ташқари, бошқа кенг кўламли ташаббусларимиз ҳам мавжуд. Биз темирйўл ва автомобиль транспортида юк ташиш соҳасида узоқ муддатли ҳамкорликни йўлга қўйиш учун аниқ имкониятларни кўрмоқдамиз», — дея таъкидлади Туркманистон президенти.