Спортда янги эпоха. Энди сунъий интеллект Олимпиадага аралашади
Франция AIга асосланган мониторингга рухсат берувчи биринчи Европа Иттифоқи давлатига айланади. Мамлакат ёзги ўйинлардан кейин қонун полициянинг ваколатларини кенгайтиришидан хавотирда.
Олимпиадада AI нима учун керак?
Келгуси йил 26 июлдан 11 августгача бўлиб ўтадиган Олимпиадага 10 мингдан ортиқ спортчи ва 13 миллионга яқин мухлис ташриф буюради. Парижда меҳмонлар хавфсизлигини таъминлаш учун улар видеокузатув тизимларига сунъий интеллектни жорий этишни таклиф қилишди, бунда унинг алгоритмлари одамларни аниқлаш учун мўлжалланмаган.
Расмийларнинг таъкидлашича, технология ташлаб кетилган сумкалар, ёнғинлар, тирбандликлар ёки ғалати оломон хатти-ҳаракатлари каби потенциал хавфли вазиятларни аниқлай олади. Йиғилган маълумотларга асосланиб, ҳуқуқ-тартибот идоралари содир бўлаётган воқеаларга аралашиш ёки аралашмаслик тўғрисида қарор қабул қилади.
2023 йил февралида Франция Сенати экспериментал видеокузатув тўғрисидаги қонун лойиҳасини кўпчилик овоз билан қўллаб-қувватлади (254 та ёқланган, 28 та қарши овоз). Франция спорт вазири Амели Оудеа-Кастера бунинг учун сенаторларга миннатдорчилик билдирди ва қонун лойиҳасида Ўйинларнинг муаммосиз ўтишини таъминлаш учун «катта тузатишлар» киритилишини тушунтирди, ички ишлар вазири Жералд Дарманин эса унинг қабул қилиниши Олимпиада хавфсизликни таъминлаш учун асос яратади, деб ҳисоблайди. Франция Миллий Ассамблеяси ҳам қонун лойиҳасини маъқуллади. Охирги сўз мамлакат Конституциявий кенгашида қолди, у барча келишмовчиликлар бўйича келишувга эришиши керак эди (ва улар етарли бўлди). Шундай қилиб, 18 май куни Франция ҳукуматига сунъий интеллект ёрдамида бошқариладиган кузатув камераларини жойлаштириш бўйича режаларини илгари суриш учун рухсат берилди, бу «шахсий ҳаётни ҳурмат қилиш ҳуқуқини бузмайди» деб топилди. Франция Европа Иттифоқида сунъий интеллект асосида мониторинг ўтказган биринчи давлатга айланди.
Янги технология биринчи марта Франциянинг тўққиз шаҳрида (Париж, Бордо, Марсель, Лион, Вилнев-д'Аск, Сент-Этьен, Ницца, Нант ва Тулуза) бўлиб ўтадиган регби бўйича эркаклар ўртасидаги Жаҳон кубогида синовдан ўтказилади. У жорий йилнинг 8 сентябридан 28 октябригача бўлиб ўтади.
Париж 2024 да ким сунъий интеллект тарафдори эди?
Франция парламентининг ҳуқуқий масалалар бўйича қўмитаси раиси Сача Холи ушбу технология 2016 йилда Ниццадаги теракт ва ўтган йили «Стад де Франс» стадионида бўлиб ўтган Чемпионлар лигаси финалидаги тартибсизликлар каби вазиятларнинг олдини оли мумкинлигини тахмин қилди. Парижда «Ливерпуль» ва «Реал» ўртасидаги ўйин олдидан юз берган тиқилинч туфайли 1000 га яқин одам жароҳат олди — полиция йиғилганларни кўздан ёш оқизувчи газ билан ортга итариб юборди. Финалнинг ўзи 36 дақиқага кечиктирилиши керак эди.
Президент Эммануэль Макроннинг Уйғониш даври партияси депутати Стивен Мазарс 2024 йилги Олимпиада ўйинлари учун сунъий интеллект технологиясини оқлар экан, «Бутун дунёни кузатган ҳолда Франция ўз тарихидаги энг катта хавфсизлик муаммосига жавоб бериши керак», деди.
Лос-Анжелес — 2028даги навбатдаги ёзги ўйинлар ташкилотчилари Париж — 2024даги экспериментга алоҳида эътибор қаратмоқда ва ҳатто беш йил ичида Америка Олимпиадасига қарши бўлганлар ҳам буни кузатади. Бу қўмита аъзоси Эрик Шехан бундай технологияни ўйинларни ўтказиш учун ажралмас қисм деб ҳисоблайди.
«Токио кўп йиллар давомида терроризмга қарши қонун қабул қилишга уриниб келди ва ҳар сафар муваффақиятсизликка учради. Улар Олимпиада ўйинларини маъқуллаши биланоқ, мусобақа пайтидаги фавқулодда ҳолатни далил сифатида ишлатиб, қонун қабул қилинди», — деди Шехан.
Информацион эркинликлар бўйича миллий комиссия фуқароларнинг биометрик маълумотларига ишлов берилмаслиги шарти билан қонун лойиҳасини қўллаб-қувватлади. Аммо янги технологиянинг ашаддий рақиблари ҳам бор эди.
Қарши бўлганларнинг аргументлари қандай?
Франция инсон ҳуқуқлари бўйича гуруҳлар қонун лойиҳаси жорий йилнинг баҳорида кучга кириши ва Ўйинлар тугаганидан бир йил ўтиб, 2025 йилнинг июнигача давом этишидан хавотирда. Уларнинг фикрича, сунъий интеллектдан фойдаланган ҳолда фуқаролар мониторинги доимий бўлиб қолиши хавфи мавжуд. Қонун бир қатор шахсий дахлсизлик фаоллари, фуқаролик жамияти ташкилотлари, Европа парламенти аъзолари ва француз чап қанот сиёсий коалицияси қонунчиларининг қаршиликларига сабаб бўлди. Ушбу гуруҳларнинг таъкидлашича, AI технологияси полиция кучини сезиларли даражада кенгайтиради, шахсий ҳаёт ва фуқаролик эркинликларига тажовуз қилади ва кейинги босқинларга йўл очади.
«Бизда бу технологиялар катта зарар келтириши ҳақида далиллар бор. Улар одамларни нотўғри тарзда аниқлашга ва ноқонуний тарзда ҳибсга олишга олиб келади», — деди Халқаро Амниция ташкилотининг сунъий интеллектни тартибга солиш бўйича маслаҳатчиси Мхер Акопян.
Франция ҳукумати қонун биометрик маълумотлар, бармоқ излари ёки ДНК каби шахсларнинг жисмоний хусусиятларига оид маълумотларни тўплашга рухсат бермаслигини айтади, бироқ янги қонунга қарши бўлган француз рақамли ҳуқуқлар гуруҳининг аъзоси Алоуэтте буни тақиқлайди.
«Сунъий интеллект кимнидир жисмоний хусусиятларига қараб автоматик равишда таний олади. Янги тасдиқланган технология ва юзни таниш ўртасидаги ягона ҳақиқий фарқ шундаки, алгоритм юзга эмас, балки танага эътибор қаратади. Биз учун бу ҳали ҳам бир хил биометрик технология», — деди Алоуэтте.
Франциядаги Халқаро Амнистия ташкилотининг технология ва инсон ҳуқуқлари бўйича мутахассиси Катиа Роух шундай деди: «Биз ушбу алгоритмлар ғайритабиий ёки шубҳали хатти-ҳаракатларни аниқлаш учун стационар камералар ёки дронлардан олинган тасвирларни таҳлил қила олишидан чуқур хавотирдамиз. Биринчидан, ғайритабиий ёки шубҳали хатти-ҳаракатни аниқлаш муаммоси бор — қайси хатти-ҳаракатлар нормал ва нормал эмаслигини ким ҳал қилади? «Бундан ташқари, инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликлари нуқтайи назаридан, биз ушбу таклиф шахсий ҳаёт ҳуқуқига таҳдид солади деб ҳисоблаймиз, шунингдек, сўз эркинлиги, йиғилишлар эркинлиги ва камситмаслик тамойилига таъсир қилиши мумкин деб ҳисоблаймиз», – деди у.
Ҳуқуқ ҳимоячилари Париж ўйинлари доимий қонун остида бўлиши мақсадида истисно чоралар учун баҳона бўлмаслиги кераклиги ҳақида огоҳлантирди.