ОТБ ва Ўзбекистон музликлар эриши ва сув танқислигига мослашиш лойиҳаларини ишлаб чиқмоқда
«Ўзбекистон ОТБнинг жуда муҳим ва тарихий ҳамкоридир. Сув ресурслари ва қишлоқ хўжалиги соҳаларидаги ҳамкорлигимиз узоқ тарихга эга. Ўтган ҳафта Тошкентда Сув хўжалиги вазирлиги раҳбарияти билан учрашиб, ушбу дастурни муҳокама қилдик», — деди у.
Сиддиқийнинг таъкидлашича, давлат тузилмалари иқлим ўзгариши билан боғлиқ муаммоларга юқори даражада қизиқиш ва фаол муносабат билдирмоқда.
«Улар музликларнинг эриши, айниқса, қуйи оқим мамлакатлари учун қандай хавф туғдиришини жуда яхши тушунишади. Ўзбекистон аллақачон ўткир сув танқислиги, тупроқ шўрланиши ва ер деградациясига дуч келмоқда, аҳоли ва иқтисодиётнинг катта қисми қишлоқ хўжалигига, айниқса, пахта ва бошқа асосий экинларни етиштиришга боғлиқ», — деди ОТБ вакили.
Унинг сўзларига кўра, Сув хўжалиги вазирлиги, Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги ҳамда «Ўзсувтаъминот» компанияси билан биргаликда Glaciers to Farms (музликлардан фермалар томон) ташаббуси доирасида қатор лойиҳа ғоялари ишлаб чиқилган бўлиб, улар учун Ўзбекистон ОТБ ва БМТ ҳузуридаги Яшил иқлим фонди кўмагига умид қилмоқда.
Шундай лойиҳалардан бири Қашқадарё вилояти Китоб туманида Аёқчи сув омбори қурилиши бўлади. Сув омбори суғориш учун сувнинг мавжудлигини ошириш, шунингдек, кўпинча лой-тош оқимлари билан бирга келадиган тошқинлар оқибатларини юмшатиш учун мўлжалланган.
«Биз унинг келгуси йилда ОТБ директорлар кенгаши томонидан маъқулланишини кутмоқдамиз. Мақсад сув ресурсларини бошқаришдир. Сув шунчаки ўзанда оқиб кетиб, йўқолишининг олдини олмоқчимиз. Агар уни ушлаб қолиш мумкин бўлса, ундан суғориш, энергия ишлаб чиқариш — ҳатто кичик маҳаллий объектларда ҳам фойдаланиш мумкин. Шунингдек, биз инновацион технологияларни, жумладан, сузувчи қуёш станцияларини кўриб чиқмоқдамиз», — деди Сиддиқий.
Шунингдек, унинг сўзларига кўра, Амударёда эрта огоҳлантириш тизимларини ўрнатиш, жумладан, сунъий йўлдош маълумотлари ва гидроўлчаш ускуналаридан фойдаланиш режалаштирилган, «чунки ҳукумат ва гидромет хизматларида аниқ маълумотлар бўлиши жуда муҳим».
«Биз аллақачон Амударё ҳавзасини бошқариш ташкилотидан дарёдан қанча сув ўтиши ва қачон тошқин бўлиши мумкинлигини тушуниш учун мониторинг ўтказишда ёрдам бера олишимиз ҳақида сўровлар олдик. Бунинг учун биз сунъий йўлдош технологияларидан, дарёдаги ўлчовлардан фойдаланамиз, шунингдек, мутахассислар жойида ўлчовларни амалга оширишлари учун зарур ускуналар — қайиқлар билан таъминлаймиз. Биз буларнинг барчасини ўта муҳим деб ҳисоблаймиз ва қўллаб-қувватлашга тайёрмиз», — дея таъкидлади ОТБ вакили.
Сиддиқий ОТБнинг Ўзбекистондаги асосий эътибори Амударё ҳавзасига қаратилганини ва банк Glaciers to Farms ташаббуси доирасида ҳамкорликни давом эттиришга тайёрлигини таъкидлади.
Марказий Осиё дунёнинг сув миноралари деб аталган ҳудудларнинг бир қисми бўлиб, аҳамияти жиҳатидан учинчи ўринда туради. Бу ерда дунёдаги энг катта ерусти муз захиралари, жумладан Федченко ёки Помир-Олойдаги музликлар каби энг катта музликлар мавжуд. Минтақадаги 400 миллионга яқин аҳоли ушбу музликлардан келадиган сувга боғлиқ.
Помир тоғларидан бошланадиган Амударё Тожикистон ва Ўзбекистон ҳудудидан оқиб ўтади. Унинг 70 фоизга яқини айнан музликларнинг эришидан ҳосил бўлади. Яъни дарёлар минтақа учун ҳаётий муҳим аҳамиятга эга, дея тушунтирди ОТБнинг қишлоқ хўжалиги, озиқ-овқат, табиат ва қишлоқ ҳудудларини ривожлантириш бўйича раҳбари.
Аввалроқ Осиё тараққиёт банки 2030 йилгача Осиё-Тинч океани минтақасида озиқ-овқат хавфсизлигини қўллаб-қувватлашни 40 миллиард долларгача оширишини маълум қилган эди. ОТБ раҳбари Масато Канда иқлим ва нархларнинг ошиши туфайли озиқ-овқат тизимларини ўзгартириш муҳимлигини таъкидлаган. Ўзбекистон аввалроқ бу соҳадаги вазиятни яхшилаш учун 150 миллион доллар олган эди.
Афғонистондаги Қўштепа канали билан боғлиқ вазият ҳақида
Ясмин Сиддиқий, шунингдек, Афғонистонда Амударё оқими режимини ўзгартириши ва минтақа давлатлари, жумладан, Ўзбекистонга таъсир кўрсатиши мумкин бўлган Қўштепа канали қурилишига изоҳ берди.
«Биламизки, 1991 йилда Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин минтақа давлатлари ўртасида Амударё сувини тақсимлаш бўйича трансчегаравий келишувларга эришилган. Ҳозир ОТБ Қўштепа канали орқали тўғридан-тўғри музокараларда иштирок этмаяпти. Биз Ўзбекистон ва Марказий Осиёнинг бошқа давлатлари ҳукуматлари Афғонистон билан икки томонлама музокаралар олиб бораётганини тушунамиз ва минтақа давлатлари нималарни муҳокама қилаётганини диққат билан кузатиб борамиз», — деди у.
Шу билан бирга, ОТБ сунъий йўлдош кузатувлари ёрдамида канал қурилиши жараёнини кузатиш учун техник ёрдам кўрсатади.
«Биз баҳолашнинг дастлабки босқичидамиз, аммо аллақачон маълумотларни тўплаш устида ишлаяпмиз ва минтақа мамлакатларини хавфларни кузатиш ва баҳолашда қўллаб-қувватлашга тайёрмиз», — дея қўшимча қилди Сиддиқий.
Қашқадарёдаги Аёқчи сув омбори қурилиши 2007 йилда муҳокама қилинган ва ҳукуматнинг 2019 йилдаги қарори билан 32,28 миллион долларлик (272,5 миллиард сўм) объектни 2023 йилгача якунлаш режалаштирилган, бироқ лойиҳа бошланмаган.
2022 йил апрель ойида президент Шавкат Мирзиёев Яккабоғ, Чироқчи, Қамаши, Шаҳрисабз ва Китоб туманларидаги 25 минг гектар ерни сув билан таъминлаш учун қиймати 365 млрд сўм бўлган «Аёқчи» сел-сув омборини қуриш таклифи киритилишини маълум қилганди.