Ўзбекистонда «Рақамли суд» тизими жорий этилади ва қоғозбозлик камайтирилади
Ҳужжат қоғозбозлик ва инсон омили таъсирини камайтиришга, шунингдек, суд жараёнларини рақамлаштириш орқали фуқароларга қўшимча қулайликлар яратишга қаратилган.
«Рақамли суд»
Фармонга кўра, мамлакатда «Рақамли суд» концепцияси босқичма-босқич жорий этилмоқда. 2025 йил охиригача Тошкентда тажриба тариқасида рақамли технологиялар билан жиҳозланган замонавий суд заллари пайдо бўлади. Тажриба натижаларига кўра, концепция 2026 — 2027 йилларда босқичма-босқич республиканинг барча судларига татбиқ этилади.
Судларга мурожаатлар фақат электрон шаклда қабул қилинади ва суд ишлари тўлиқ рақамли кўринишда юритилади. Масалан, илгари аксарият ҳолларда фуқаролар ва тадбиркорлар ариза ёки даъвони қоғоз шаклида, суд девонхонасига шахсан келиб топширарди. Бу қўшимча вақт ва харажатларни талаб қиларди.
Процесс иштирокчилари судьянинг рухсатисиз суд биносига келмаслиги ва суд мажлисига масофадан туриб уланиши мумкин. Суд харажатлари онлайн ҳисоблаб чиқилади ва тўланади, бу эса коррупция хавфини камайтиради.
Фуқаролар даъво аризаси беришдан олдин сунъий интеллект ёрдамида суд жараёнининг эҳтимолий натижасини ва у билан боғлиқ харажатларни башорат қилиш имкониятига эга бўлади.
Шунингдек, тарафлар барча иш материаллари билан электрон тарзда танишишлари мумкин бўлади, мажлис баённомалари реал вақт режимида автоматик тарзда шакллантирилади, суд ҳужжатлари лойиҳалари эса тизим томонидан генерация қилинади.
Суд тизимини рақамлаштириш дастури
2025−2027 йилларда суд-ҳуқуқ соҳасини рақамлаштириш дастури тасдиқланди. Унда норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни таҳлил қилиш платформасини ишга тушириш, суд ҳужжатларини автоматик тайёрлаш учун дастурий таъминот яратиш, my.sud.uz порталида сунъий интеллектга асосланган виртуал маслаҳатчини жорий этиш, шунингдек, янги интерактив хизматлар ва «Шахсий кабинет» платформасининг янгиланган версиясини ишлаб чиқиш назарда тутилган.
Бундан ташқари, 2026 йил 1 мартдан бошлаб фуқароларга фуқаролик, маъмурий ва иқтисодий ишлар бўйича бирламчи маълумотлар Ягона давлат хизматлари портали орқали тақдим этилади.
Иқтисодий судларни оптималлаштириш
2026 йил 1 январдан туманлараро, туман ва шаҳар иқтисодий судлари тугатилади. Уларнинг ўрнига Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар марказлари ва Тошкент шаҳрида туманлараро иқтисодий судлар ташкил этилади. Бу суд тизими самарадорлигини ошириш ва тадбиркорларнинг одил судловдан фойдаланишини соддалаштириш имконини бериши кутилмоқда.
Бошқа чоралар
Бундан ташқари, 5 йил муваффақиятли ишлаган судьяларни ҳозиргидек 10 йилга эмас, бирданига муддатсиз даврга тайинлаш режалаштирилмоқда. Шунингдек, судьялик лавозимига кўтарилиш ва қайта тайинланишнинг аниқ мезонларини белгилаш, суд раислари ва Судьялар олий кенгаши аъзоларини сайлашда судьялар ҳамжамиятининг иштироки жараёнини демократлаштириш таклиф этилмоқда.
2025 йил якунига қадар Олий суд ва тергов органлари ўртасида электрон маълумотлар алмашинувини йўлга қўйиш, жарималарни кузатиш ва тўлаш бўйича мобил илова ишлаб чиқиш, «Рақамли ҳукумат» тизими маълумотлар базаларини суд тизими билан интеграция қилиш, шунингдек, маъмурий ишлар бўйича ҳужжатларни Ички ишлар вазирлигининг «E-ma'мурий иш» тизими орқали электрон шаклга ўтказиш режалаштирилган.
Инфратузилма ва ижтимоий ҳимоя
Судларнинг моддий-техник базаси ва судьяларнинг ижтимоий ҳимоясига алоҳида эътибор қаратилди. 2025−2030 йилларга мўлжалланган режада 162 та янги бино қуриш, 82 та судни реконструкция қилиш ва 93 тасини капитал таъмирлаш, судьяларни хизмат уйлари билан таъминлаш кўзда тутилган.
Янги бинолар «Рақамли суд» концепцияси ҳамда фуқаролар ва суд тизими ходимлари учун замонавий шароитлар яратишни инобатга олган ҳолда барпо этилади.
Пайшанба куни президент ҳузурида бўлиб ўтган йиғилишда қайд этилишича, фуқаролик ва иқтисодий судлар томонидан кўриб чиқилаётган даъволарнинг катта қисми низосиз ишлардир. Шу муносабат билан бундай масалаларни кўриб чиқишни маъмурий органларга (нотариусларга) ўтказиш режалаштирилмоқда.
Эслатиб ўтамиз, февраль ойида судлар ҳар йили 1 миллион низосиз ишни кўриб чиқиши, шундан 200 мингтаси коммунал қарзлар бўйича бўлиши хабар қилинганди. Президент ўшанда бу масалаларни нотариуслар даражасида ҳал қилиш мумкинлигини таъкидлаган эди. Бундай ишларни кўриб чиқишни давлат идораларига ўтказиш таклиф этилди.
Яна бир янгилик — маъмурий ва иқтисодий ишлар экстерриториал тартибда, яъни ҳудудларга боғламасдан кўриб чиқилиши белгиланди.