«Вашингтон МО давлатларининг йирик қўшнилари олдида ўз манфаатларини ҳимоя қила олиш қобилияти муҳимлигини тушунади» — АҚШ собиқ элчиси
Саммит арафасида Gazeta Atlantic Council қошидаги Eurasia Center таҳлилий маркази директори, АҚШнинг 2000−2003 йиллардаги Ўзбекистондаги элчиси Жон Ҳёрбст билан суҳбатлашди.
Биз ундан АҚШ ташқи сиёсий стратегиясида, айниқса, Хитой ва Россия билан рақобат нуқтаи назаридан Марказий Осиё қандай ўрин тутиши ҳақида фикр билдиришини сўрадик.
АҚШнинг Марказий Осиёга муносабати тўғрисида
Шуни таъкидлашни истардимки, Америка ташқи сиёсатининг Марказий Осиё векторининг контурлари минтақа мамлакатлари мустақилликка эришганидан бери барқарор бўлиб қолмоқда. Вашингтон учун ушбу давлатларнинг суверенитети, ҳудудий яхлитлиги ва мустақиллигини таъминлаш, савдо ва ишбилармонлик алоқаларини ривожлантиришга кўмаклашиш устувор вазифа бўлган. Бундан ташқари, одатдагидек, очиқ жамият, инсон ҳуқуқлари ва қонун устуворлиги ҳақидаги ғояларимизни илгари суриш ҳам муҳим эди. Буларнинг барчаси 1990-йилларнинг бошидан бери сиёсатнинг доимий элементлари бўлиб келмоқда.
Ҳа, ўттиз йиллик давр мобайнида ўртамиздаги муносабатлар ҳам яқинлашув, ҳам ўзаро узоқлашув даврларини бошдан кечирди. Масалан, 2001 йил 11 сентябрдаги террорчилик ҳужумларидан сўнг Марказий Осиё Америка сиёсатининг диққат марказида бўлди, чунки биз Афғонистонда жойлашган «Ал-Қоида» муаммоси билан шуғулландик. Ўшанда Ўзбекистон Афғонистонда уруш олиб бориш учун АҚШга рози бўлган биринчи давлат бўлганди. Мен, айтганча, бу жараённинг бир қисми эдим, чунки ўша пайтда АҚШнинг Ўзбекистондаги элчиси бўлиб хизмат қилардим.
Кейинчалик 2005 йил Андижон воқеалари билан боғлиқ ҳолда муносабатларимизда кескинлик юзага келди. Оқибатда АҚШнинг Қарши-Хонободдаги базаси ёпилди. Аммо бир неча йил ўтгач, Вашингтон Афғонистонга етказиб бериш учун шимолий йўналишни кўриб чиқишни бошлаганида, ҳамкорлик қайта тикланди. Ҳатто Афғонистондаги уруш тугаб, Американинг тўғридан-тўғри иштироки тўхтатилгандан кейин ҳам, Байден маъмурияти даврида ҳам Афғонистондан келадиган террорчилик таҳдидларидан минтақа хавфсизлигини таъминлаш қанчалик муҳимлигини тушуниш сақланиб қолганди.
Марказий Осиё билан ҳамкорликда янада прагматик ёндашувни танлаш тўғрисида
Ўйлайманки, бугунги кунда АҚШнинг Марказий Осиё билан муносабатларни йўлга қўйишдаги ёндашуви европалик иттифоқчиларимиз яқинда танлаган ёндашувга ўхшайди. Бу — анча прагматик стратегия. Инсон ҳуқуқлари мавзуси ҳали ҳам кун тартибида турибди ва ҳеч қаерга кетиб қолмайди — ҳатто Трамп маъмурияти бунга камроқ эътибор қаратса ҳам.
Бироқ Вашингтонда, инсон ҳуқуқлари муҳим деб ҳисобланган бошқа пойтахтларда бўлгани каби, минтақа инсон ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳимоя қилиш соҳасида, гарчи биз хоҳлаганимиздек тез бўлмаса-да, ривожланиб бораётганини аниқ тушуниб туришибди.
Менимча, Трамп маъмурияти Марказий Осиёга кўпроқ эътибор қаратиш бўйича онгли қарор қабул қилди. Ва мен буни олқишлайман, чунки бу Америка манфаатларига тўлиқ мос келади. Вашингтон, гарчи бу ҳақда тез-тез гапирилмаса-да, минтақа барқарорлиги ва унинг йирик қўшнилари: Россия ва Хитой билан муносабатларда ўз манфаатлари ва миллий хавфсизлигини ҳимоя қилиш қобилиятининг муҳим эканини тушунади.
Трамп маъмурияти мамлакатга фойда келтирадиган битимлардан манфаатдор. Ва, кўриб турганимиздек, бутун дунё бўйлаб етакчилар ушбу маъмурият билан ўзаро алоқада бўлиб, ўзларининг миллий манфаатларига мос келадиган, Трампнинг ўзи билан муносабатларни ўрнатишга имкон берадиган келишувларни топишга ҳаракат қилмоқда. Ўйлайманки, Марказий Осиё давлатлари ҳукуматлари айнан шундай стратегияни қуради.
Хитой ва Россиянинг Марказий Осиёдаги роли ҳақида
Минтақани Хитой билан рақобат нуқтаи назаридан кўриб чиқадиган бўлсак, шуни таъкидлаган бўлардимки, Вашингтон Хитой минтақада устун таъсирга эга бўлиб, бу ролда Россияни алмаштирса, фойдасиз бўлишини тушунади. Ўйлайманки, дарвоқе, Москва ҳам бундай истиқболдан хурсанд эмас.
Кремлга қарши санкциялар сиёсатига келсак, АҚШ минтақа давлатларига бошқа давлатларга бўлгани каби муносабатда бўлади. Бу позиция улар Россияга санкцияларни четлаб ўтишда ёрдам бермаслиги керак деган ишончдан келиб чиқади, бу эса президент Путиннинг Украинага қарши тажовузни давом эттиришини мураккаблаштиради.
Шу билан бирга, АҚШ Хитой ва Россия Марказий Осиёнинг қўшнилари эканини, шунинг учун минтақа давлатлари ҳукуматлари жуда эҳтиёткорлик билан ҳаракат қилаётганини тушуниб турибди.