Сохта тадбиркорлик тўғрисидаги норма депутатлар муҳокамасига сабаб бўлди. ЎзЛиДеП депутатининг таклифи рад этилди
Ҳужжатга кўра, биринчи марта жиноят содир этган шахс, агар суд муҳокамасига киришилгунга қадар (терговга қадар текшириш, тергов ва ишни биринчи инстанция судида кўриб чиқиш вақтида) солиқлар, йиғимлар, пенялар ва бошқа молиявий санкциялар тарзида етказилган зарарни тўлиқ қоплаган бўлса, жавобгарликдан озод этилиши мумкин.
Қонунда органларнинг терговга қадар текширувлар ўтказиш ва маъмурий ҳуқуқбузарликларни кўриб чиқиш ваколатлари белгиланмоқда.
Бундан ташқари, тергов ва суд муҳокамаси жараёнида тадбиркорни ҳимоя қилиш учун бизнес-омбудсман ва Савдо-саноат палатаси жамоатчилик ҳимоячиси сифатида жалб этилиши мумкин.
Шунингдек, қўшимча солиқлар бўйича пенялар тергов органининг депозитидан бюджет ҳисобига тушгунига қадар ундирилмаслиги кўзда тутилган.
Бундан ташқари, давлат эҳтиёжлари учун ерни олиб қўйиш учун тўланадиган компенсация солиқ солинадиган даромадга киритилмайди.
Қонун лойиҳасининг Жиноят кодексининг 179-моддасига (Сохта тадбиркорлик) ўзгартириш киритишга оид биринчи моддаси депутатлар муҳокамасига сабаб бўлди.
ЎзЛиДеП партияси сохта тадбиркорлик тўғрисидаги нормалар фирибгарлик ва солиқ тўлашдан бўйин товлаш тўғрисидаги қоидаларни такрорлаши, тадбиркорлар учун ортиқча қўшимча жавобгарлик туғдиришини таъкидлаб, ушбу моддани чиқариб ташлашни таклиф қилди.
Либерал-демократик партияси (ЎзЛиДеП) депутати, юридик фанлар доктори Умид Якубходжаевнинг (илгари Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университетида декан бўлиб ишлаган, ЖСТнинг ҳуқуқшунослик дастури бўйича ўқитувчиси) фикрича, бу бизнесни қўллаб-қувватлаш борасидаги ислоҳотларга зид.
«Бундан ташқари, жаҳондаги иқтисодий нотинчликни ҳисобга олсак, ушбу модда Ўзбекистондаги ишбилармонлик муҳитига ҳам салбий таъсир кўрсатиши мумкин», — деди у.
Парламент аъзоси, шунингдек, ривожланган мамлакатларда бундай норма мавжуд эмаслигини, МДҲ мамлакатларида эса шунга ўхшаш модда аллақачон қонунчиликдан чиқариб ташланганини таъкидлади: Россияда 2012 йилда, Қозоғистонда 2017 йилда, Беларусда 2018 йилда.
«Ушбу моддани янги таҳрирда қабул қилмасдан, Жиноят кодексидан бутунлай чиқариб ташлашни таклиф қиламиз», — дея қўшимча қилди ЎзЛиДеП вакили.
ЎзЛиДеП депутати Дурбек Аҳмедов ҳамкасбини қўллаб-қувватлаб, бугунги кунда сохта тадбиркорлик тушунчасини белгилаш механизмлари мавжуд эмаслиги, шу боис хорижий давлатлар ушбу нормани чиқариб ташлашга қарор қилганини таъкидлади.
Бироқ Халқ-демократик партияси (ЎзХДП) вакиллари солиқлар бюджетнинг пенсия ва ижтимоий нафақаларни таъминлайдиган энг муҳим манбаи эканини таъкидлаб, ушбу модданинг чиқариб ташланишига қарши чиқди. Шунинг учун, уларнинг фикрича, солиқ тўлашдан бўйин товлаш бўйича ҳар қандай чоралар жазоланиши керак.
«Эҳтимол, бу меъёр халқаро амалиётда кенг тарқалмаган бўлса-да, лекин давлат бюджетининг асосий даромад манбаи солиқ тушумлари ҳисобланади. Солиқ тўлашдан бўйин товлашга қарши курашиш ва солиқ тушумлари камайишига йўл қўймаслик бугунги куннинг энг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. ЎзХДПнинг энг устувор вазифаларидан бири — халқимизнинг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламини қўллаб-қувватлаш, пенсия ва нафақаларни молиялаштириш, бу учун эса солиқ тўловларини тўлиқ ундириш керак. Шу сабабли биз қонун лойиҳасида бу нормани сақлаб қолиш тарафдоримиз», — деди депутат Анвар Нурматов.
Шундан сўнг «Миллий тикланиш» (Руслан Жумамуратов), «Адолат» (Дилмурод Исмоилов) ва Экологик (Ноиба Иноятова) партиялари ҳам мазкур моддани чиқариб ташлаш таклифига қарши чиқди.
Бош прокуратура вакили ушбу модданинг чиқариб ташланишига қарши чиқди ва МДҲ мамлакатларида бу норма ҳақиқатдан ҳам бекор қилингани, бироқ бошқа таҳрирда қабул қилинганини қайд этди. Масалан, Россияда, унинг сўзларига кўра, ушбу модда «ноқонуний юридик шахс ташкил этиш» деб аталади.
«Биз таклиф этаётган таҳрирда норма тадбиркорлик субъектини ташкил этиш тарзида берилган. Иккинчидан, Жиноят кодексининг 179-моддасини олиб ташласак, эртага бу суд-тергов амалиётида жиддий муаммоларни келтириб чиқаради», — деди у.
Натижада қонун лойиҳасининг биринчи моддасини депутатларнинг 80 фоизи (109) қўллаб-қувватлади, 11,9 фоизи (16) қарши, 6 нафари бетараф қолган бўлса, 4 нафари овоз бермади. ЎзЛиДеПдан 16 нафар депутат қарши, 35 нафар депутат эса маъқуллаб овоз берди.
Қонуннинг қолган моддаларига қарши овоз берилмади. Учинчи ўқишда ҳам қонун кўпчилик овоз билан (133 та) қабул қилинди ва Сенатга юборилди.
Қонуннинг биринчи моддасида айнан нима назарда тутилганини ялпи мажлиснинг жонли эфиридан тушунишнинг имкони бўлмади.
Жиноят кодексининг 179-моддасининг амалдаги таҳририга кўра, сохта тадбиркорлик — ссудалар, кредитлар олиш, фойдани (даромадни) солиқлардан озод қилиш (камайтириш) мақсадида устав фаолиятини амалга ошириш нияти бўлмаган ҳолда корхоналар ва бошқа тадбиркорлик ташкилотларини ташкил этиш ёки бошқа мулкий ҳуқуқбузарликдир.
Ушбу моддани бузганлик учун — базавий ҳисоблаш миқдорининг 100 дан 200 бараваригача миқдорда жарима ёки 5 йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш ёки 3 йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд 1 дан 3 йилгача озодликни чеклаш ёки 3 йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Декабрь ойи охирида Солиқ қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Мубин Мирзаев Ўзбекистон сохта тадбиркорлик, нархларни манипуляция қилиш ва солиқ тўлашдан бўйин товлаш схемаларига нисбатан назоратни кучайтириш орқали беш йил ичида яширин иқтисодиётни икки баробарга қисқартириш ниятида эканини маълум қилган эди. Унга кўра, мазкур чора-тадбирлар 2025 йилда давлат бюджетига 20 триллион сўм, жумладан, сохта тадбиркорлик ҳолатларини аниқлаш ҳисобига 3,5 триллион сўмни жалб этиш имконини беради. Гап компаниялар аслида мавжуд бўлмаган товарлар ёки хизматлар учун ҳужжатларни расмийлаштирадиган ҳисобга олинмаган товарлар ва хизматлар учун сохта операциялар ҳақида бормоқда.
Президент Шавкат Мирзиёев март ойида «биринчи имконият» тамойили жорий этилишини маълум қилган эди: агар кичик бизнес биринчи марта маъмурий ҳуқуқбузарлик содир этса, унга жарима солинмасдан хатони тузатиш имконияти берилади.